“Önsöz” Gilles Deleuze, Kant Üzerine Dört Ders

Ulus Baker

Öteki Yayınları, Eylül 2000

Fransız filozof Gilles Deleuze'ün Felsefe Dersleri dizisinin ikinci kitabını Kant Üstüne Dört Ders oluşturuyor. Immanuel Kant, Spinoza, Nietzsche ve Bergson'un aksine Deleuze'ün felsefi mayasında doğrudan etkili olmayan, pek çok vesileyle "sevmediğini" belirttiği bir filozof. Buna rağmen, Deleuze'ün felsefenin "kavramlar imalatı", belki de zanaatçılığı olduğu doğrultusundaki düşüncesi, tarihin en önemli düşünürlerinden biri olan Kant'ı, ileride aynı dizi çerçevesinde yine Deleuze'ün dersler dizisini yayınlayacağımız Leibniz gibi gündeme almasına sebep olmuş. Felsefesinin yöneliminin "Platonculuğu tersine çevirmek" olduğunu defalarca vurgulayan Deleuze, Kant'ın felsefi mimarisinde en azından birkaç kavramsal çizgi boyunca söz konusu yönelime rastlamış görünüyor.

Derslerde en etkileyici olan taraf, tıpkı Spinoza konusunda olduğu gibi, bir filozofun "havasının" ve kavramlarının "huyunun" çok belirgin bir şekilde devreye sokulması. Hissedebiliyo ruz ki, Kant felsefesi, "her tarafa mahkemeler dikerek" ilerlemektedir —ta ki yaşlılık eseri Yargı Gücünün Eleştirisi 'nde yolunu yitirene dek. Ama bu yolunu yitiriş —yargılama yetisinde "a priori" ilkelerin ve kategorilerin sağlam temellerini kaybetmesi— Kant felsefesinin en güçlü yanı olarak sunuluyor.

Dikkate değer ikinci nokta, Deleuze'ün Kant'ın "kategoriler" öğretisine getirdiği yorumun özgünlüğü. Buna göre kategoriler "zorunlu ve evrensel" olan, dolayısıyla her şeye atfedilebilir yüklemler: rastlantı, zorunluluk, birlik, çokluk, vesaire. Kategorilerin böyle bir tanımı Aristo'da da vardı oysa. Kant'ın Deleuze'ün çok iyi yakaladığı özgünlüğü, Aristo'da kategorilere dahil olan "zaman" ile "mekânı" kategorilerin dışında bırakmış olmasından kaynaklanıyor. Niçin? Çünkü zaman ile mekân artık öznelliğin kuruluş imkânı olarak değerlendirilmelidir. Bunlar bir önermeler mantığının, ya da cebirinin parçası olmaktan çıkarılmalı, Kant'ın "Benim Kopernikçi Devrimim" adını verdiği doğrultuda dünyanın açılımının koşulları haline getirilmelidirler.

Zaman ile mekânın birer kategori olmaktan çıkarılıp varoluş koşulları haline getirilmesi modern felsefenin ve fenomeno-lojinin başlamasına tekabül ediyor. Yaşantının, deneyimin koşulları nelerdir türünden bir sorudur bu. Ve ilk kez Kant tarafından sorulmuştur.

Kant Üstüne Dört Ders, söylediğimiz gibi körotonomedya ile Öteki Yayınları'nın işbirliğiyle hazırladığımız 12 kitaplık Deleuze, Felsefe Dersleri dizisinin ikinci kitabı. Bu kitabı sırayla Leibniz Üstüne Dersler (iki kitap), Bergson ve Sinema, Kapitalizm ve Şizofreni (7 kitap) takip edecek. Deleuze'ün Vincennes'deki derslerinin kapsamında yer alan bir dersler dizisini de katmak istiyoruz —Jean-François Lyotard'ın Nietzsche Üstüne Altı Ders'i Elinizdeki kitabın bir bölümü körotonomedya web sayfasında bulunuyor (http://korotonomedya.gisam.metu.edu.tr). Orijinali ise Richard Pinhas tarafından hazırlanan Deleuze-Web sitesinde bulunabilir (http://www.imaginet.fr/deleuze)